Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng cần đề cập sâu hơn đến việc ứng phó với quá trình già hóa dân số ở Việt Nam

1. Dự thảo Văn kiện được chuẩn bị công phu, bài bản, phản ánh tầm nhìn chiến lược của Đảng trong kỷ nguyên mới

Trước hết, chủ đề của Đại hội XIV mang tinh thần “kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, thể hiện khát vọng phát triển mạnh mẽ, tự tin, tự cường. Văn kiện lần này cũng cho thấy, sự tích hợp khoa học, tinh gọn và khái quát cao, giúp toàn bộ hệ thống chính trị, cán bộ, đảng viên và Nhân dân dễ hiểu, dễ nhớ và dễ thực hiện.

Điểm nổi bật khác là tư duy phát triển đã chuyển mạnh từ “tăng trưởng về số lượng” sang “phát triển toàn diện, bao trùm, bền vững”, trong đó kinh tế tư nhân được khẳng định là động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, Văn kiện lần này đề cập sâu sắc đến việc xây dựng hệ giá trị quốc gia, giá trị văn hóa, giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ mới – một hướng tiếp cận rất nhân văn, bền vững, vừa kế thừa truyền thống, vừa hiện đại hóa tư duy phát triển.

Một trong những điểm mới quan trọng nhất của Văn kiện là nhấn mạnh tinh thần “tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc”. Đây không chỉ là khẩu hiệu, mà là phương châm hành động mang tính thời đại, đặc biệt có ý nghĩa khi Việt Nam đang vươn lên khẳng định vị thế trong khu vực và trên thế giới. Bên cạnh đó, việc Đảng chủ trương mở rộng lấy ý kiến góp ý của cán bộ, đảng viên và Nhân dân đối với Dự thảo Văn kiện thể hiện tinh thần dân chủ sâu rộng, sự gắn bó mật thiết giữa Đảng với dân, giữa ý Đảng với lòng dân.

Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV đặt ra nhiều mục tiêu lớn, trong đó có khát vọng tăng trưởng kinh tế cao và bền vững, hướng tới trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. Trong đó, mục tiêu tăng trưởng kinh tế bình quân trên 10%/năm trong giai đoạn tới. Đây là một mục tiêu đầy khát vọng, phản ánh tầm nhìn táo bạo và tinh thần cách mạng tiến công của Đảng.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu đó, Văn kiện cần có những kịch bản rõ ràng, phân kỳ cụ thể theo giai đoạn, theo ngành, theo vùng kinh tế trọng điểm. Cần xác định những lĩnh vực trụ cột có khả năng “gánh” tăng trưởng như công nghiệp chế biến, chế tạo công nghệ cao, nông nghiệp thông minh, du lịch xanh và dịch vụ số. Đồng thời, nên có những “cực tăng trưởng mới” ở từng vùng, từng địa phương, trong đó chú trọng phát triển hạ tầng chiến lược, logistics, năng lượng tái tạo và chuyển đổi số toàn diện.

Muốn tăng trưởng cao mà vẫn bền vững, Văn kiện cần nhấn mạnh hơn nữa việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chiều rộng sang chiều sâu, tức là không chỉ tăng GDP mà phải tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng việc làm, phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao giá trị xuất khẩu, giảm nhập siêu và bảo vệ môi trường sinh thái. Cần tránh cách tiếp cận chạy theo số lượng, phải coi trọng “chất lượng tăng trưởng” và tính bền vững trong từng chỉ tiêu.

2. Văn kiện cần quan tâm sâu sắc hơn đến sự già hóa dân số ở Việt Nam

Hiện nay, tỷ lệ người cao tuổi tăng mạnh, tạo áp lực lớn đối với hệ thống an sinh xã hội, y tế và lực lượng lao động. Tuy nhiên, nếu nhìn ở góc độ khác, đây cũng là nguồn lực vô giá. Người cao tuổi Việt Nam hôm nay không chỉ là đối tượng cần chăm sóc mà còn là “kho kinh nghiệm sống, trí tuệ, nhân cách và văn hóa”. Chúng ta cần nhìn nhận họ như một “nguồn lực xã hội”, biết cách phát huy sức mạnh này thông qua các mô hình, như Câu lạc bộ Liên thế hệ Tự giúp nhau – một sáng kiến đã và đang chứng minh hiệu quả rõ rệt tại nhiều địa phương, trong đó có Thanh Hóa, nơi hiện có hơn 1.200 câu lạc bộ – số lượng mô hình này nhiều nhất cả nước.

Văn kiện Đại hội XIV cần có định hướng rõ ràng hơn về việc phát huy vai trò người cao tuổi, xây dựng chiến lược quốc gia ứng phó với già hóa dân số gắn với việc đào tạo lại lao động trung niên, tạo cơ hội cho người cao tuổi tiếp tục làm việc, tham gia sản xuất, kinh doanh hoặc hoạt động tình nguyện phù hợp. Đây vừa là giải pháp an sinh, vừa là giải pháp kinh tế – xã hội – nhân văn bền vững.

Song song với việc đẩy mạnh tăng trưởng, Văn kiện cũng cần đề cập sâu hơn đến việc ứng phó với quá trình già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng tại Việt Nam. Theo số liệu thống kê, Việt Nam đã chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 và dự kiến đến năm 2036 sẽ trở thành nước có dân số già. Hiện nay, hơn 13% dân số nước ta là người từ 60 tuổi trở lên và con số này có thể vượt 20% trong vòng chưa đầy 15 năm tới. Tốc độ già hóa nhanh khiến Việt Nam chỉ có khoảng hơn hai thập kỷ để chuyển từ “xã hội đang già hóa” sang “xã hội già” – ngắn hơn nhiều so với các quốc gia phát triển như Nhật Bản hay Hàn Quốc.

Già hóa dân số tác động sâu rộng tới mọi lĩnh vực: lao động, việc làm, năng suất, tài chính công, y tế, an sinh xã hội và cấu trúc gia đình. Nếu không có sự chuẩn bị tốt, tốc độ già hóa nhanh có thể làm chậm lại tăng trưởng, gây áp lực lớn lên ngân sách, hệ thống bảo hiểm, dịch vụ y tế và làm thay đổi cơ cấu dân số lao động. Ngược lại, nếu có chính sách thích ứng kịp thời, chúng ta có thể biến thách thức thành cơ hội, phát huy “lợi thế tuổi già”, xây dựng nền kinh tế bạc năng động, sáng tạo và nhân văn.

Thứ nhất, cần thích ứng với quá trình già hóa, trước hết cần thay đổi nhận thức: không xem người cao tuổi chỉ là đối tượng cần bảo trợ mà phải coi họ là một nguồn lực xã hội quan trọng. Người cao tuổi có kinh nghiệm, kỹ năng, trí tuệ và đặc biệt là vốn xã hội tích lũy qua nhiều năm. Nếu được tạo điều kiện phù hợp, họ có thể tham gia lao động, tư vấn, giảng dạy, nghiên cứu, sáng tạo, khởi nghiệp nhỏ, du lịch, chăm sóc cộng đồng và hoạt động tình nguyện. Nhiều nước như Nhật Bản, Singapore hay Đức đã xây dựng chính sách để người cao tuổi vẫn làm việc và đóng góp tích cực cho xã hội – vừa giảm áp lực tài chính công, vừa nâng cao chất lượng cuộc sống và hạnh phúc cá nhân.

Thứ hai, cần phát triển đồng bộ hệ thống an sinh xã hội và y tế cho người cao tuổi. Hệ thống bảo hiểm xã hội cần được cải cách theo hướng linh hoạt, bền vững, có tính chia sẻ và tương trợ giữa các thế hệ. Dịch vụ y tế phải chuyển từ chữa bệnh sang chăm sóc sức khỏe chủ động, phòng bệnh, phục hồi chức năng và chăm sóc dài hạn tại cộng đồng. Cần hình thành mạng lưới chăm sóc người cao tuổi đa tầng, kết hợp giữa nhà nước, tư nhân và các tổ chức xã hội. Ở nông thôn, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, nên xây dựng mô hình “y tế cộng đồng gắn với người cao tuổi”, kết hợp giữa bác sĩ gia đình và tình nguyện viên chăm sóc sức khỏe tại nhà.

Thứ ba, cần khuyến khích phát triển “kinh tế bạc” – tức là các hoạt động kinh tế phục vụ nhu cầu của người cao tuổi. Đây là lĩnh vực có tiềm năng rất lớn khi dân số già tăng nhanh. Ở Nhật Bản, kinh tế bạc đã trở thành một ngành quan trọng, chiếm hơn 10% GDP, gồm các lĩnh vực, như: chăm sóc sức khỏe, dược phẩm, thực phẩm dinh dưỡng, nhà ở thông minh, du lịch, giải trí, giáo dục suốt đời và các sản phẩm dịch vụ chuyên biệt cho người cao tuổi. Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển nền kinh tế bạc của riêng mình, dựa trên nhu cầu ngày càng tăng của gần 15 triệu người cao tuổi hiện nay.

Để làm được điều đó, cần khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào thị trường này, phát triển sản phẩm và dịch vụ phù hợp, từ thiết bị y tế, chăm sóc tại nhà, bảo hiểm sức khỏe đến du lịch dưỡng sinh, thể thao nhẹ, giáo dục kỹ năng số cho người cao tuổi. Nhà nước cần có cơ chế khuyến khích tài chính, thuế, đất đai, tín dụng để thúc đẩy lĩnh vực này, đồng thời ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn cho dịch vụ chăm sóc người già, đảm bảo chất lượng, an toàn và nhân văn. Phát triển kinh tế bạc không chỉ là đáp ứng nhu cầu xã hội, mà còn tạo ra việc làm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tăng nguồn thu ngân sách và đóng góp vào tăng trưởng bền vững.

Thứ tư, cần coi trọng giáo dục và đào tạo lại nguồn nhân lực trong bối cảnh già hóa. Khi lực lượng lao động trẻ giảm dần, việc nâng cao năng suất lao động và tái đào tạo cho người trung niên, người lớn tuổi trở thành yêu cầu cấp bách. Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội cần phối hợp xây dựng chương trình “học tập suốt đời”, giúp người cao tuổi cập nhật kiến thức, kỹ năng mới, đặc biệt là kỹ năng số và quản lý tài chính. Một xã hội học tập, nơi mọi người, ở mọi lứa tuổi đều được học và có cơ hội cống hiến, chính là nền tảng cho phát triển bền vững.

Thứ năm, cần tăng cường liên kết thế hệ. Trong bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh, mối liên hệ giữa các thế hệ trong gia đình và cộng đồng có xu hướng lỏng lẻo hơn. Vì vậy, cần có chính sách và mô hình xã hội tạo điều kiện để người cao tuổi, trung niên, thanh niên và trẻ em gắn bó, tương trợ lẫn nhau. Mô hình Câu lạc bộ Liên thế hệ Tự giúp nhau ở Việt Nam là một sáng kiến độc đáo, thể hiện tinh thần nhân văn sâu sắc, rất phù hợp với xã hội già hóa. Cần nhân rộng mô hình này, hỗ trợ nguồn lực và chính sách để các địa phương có thể triển khai bền vững, góp phần giảm nghèo, nâng cao sức khỏe, tăng gắn kết xã hội và phát huy vai trò chủ động của người cao tuổi.

3. Cần bổ sung vào Văn kiện những định hướng phát triển chiến lược cho nền kinh tế trong kỷ nguyên số và dân số già

Đó là xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng; phát triển hạ tầng số quốc gia; thúc đẩy chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; khuyến khích đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp công nghệ và đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Già hóa dân số là xu thế không thể đảo ngược nhưng cách chúng ta ứng phó sẽ quyết định tương lai đất nước. Nếu coi già hóa là gánh nặng, chúng ta sẽ bị động, chậm chạp, nhưng nếu coi đó là cơ hội để đổi mới chính sách, tái cơ cấu kinh tế, phát triển các ngành dịch vụ mới thì Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành lợi thế cạnh tranh. Một quốc gia biết chăm sóc tốt người già là quốc gia có văn hóa, có trách nhiệm và có tầm nhìn xa. Một nền kinh tế biết tận dụng nguồn lực tuổi già là nền kinh tế nhân văn và thông minh.

Văn kiện Đại hội XIV của Đảng cần khẳng định rõ hơn vai trò, vị thế và nguồn lực của người cao tuổi Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Người cao tuổi chính là “kho báu trí tuệ và kinh nghiệm sống” của dân tộc; nếu biết khơi dậy, sử dụng đúng cách, thì đây sẽ là nguồn lực xã hội vô cùng to lớn, góp phần xây dựng đất nước giàu đẹp, văn minh, nhân ái và bền vững.

4. Kết luận

Nhìn lại quá trình đổi mới gần 40 năm qua, chúng ta có quyền tự hào về những thành tựu to lớn mà đất nước đã đạt được. Song trước mắt vẫn còn nhiều việc phải làm. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV thể hiện tầm nhìn lớn, tư duy đổi mới sâu sắc, quyết tâm đưa Việt Nam bước vào “kỷ nguyên vươn mình”. Nếu chúng ta kết hợp hài hòa giữa trí tuệ lãnh đạo của Đảng, khát vọng của dân tộc và sức mạnh đoàn kết của toàn dân thì mục tiêu tăng trưởng cao, phát triển bền vững và hạnh phúc con người hoàn toàn có thể đạt được.

Với tầm nhìn chiến lược của Đảng, sự đồng lòng của toàn dân cùng với tinh thần đổi mới, sáng tạo, tự lực, tự cường, chúng ta sẽ vượt qua mọi khó khăn, đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững và hạnh phúc hơn. Đại hội XIV của Đảng sẽ là dấu mốc mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc – kỷ nguyên phát triển, thịnh vượng và nhân văn.