Hội thảo khoa học “Đổi mới quy trình xây dựng luật ở Việt Nam hiện nay”

(apag.edu.vn) - Chiều ngày 22/10/2025, tại Hà Nội, Học viện Hành chính và Quản trị công tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Đổi mới quy trình xây dựng luật ở Việt Nam hiện nay”. PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến, Giám đốc Học viện và PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh, Trưởng khoa, Khoa Luật, đồng chủ trì Hội thảo. Hội thảo được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến tới các điểm cầu tại các Phân hiệu của Học viện.

Tham dự Hội thảo có: GS. Tania Groppi, Đại học Siena (Cộng hòa Italia, kết nối trực tuyến); PGS.TS. Lê Minh Thông, nguyên Trợ lý Chủ tịch Quốc hội, thành viên Hội đồng Lý luận Trung ương; GS.TS. Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội; PGS.TS. Đinh Dũng Sỹ, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ; TS. Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính, Bộ Tư pháp; cùng đại diện lãnh đạo các cơ quan nghiên cứu, giảng viên, nghiên cứu sinh, học viên và sinh viên Khoa Luật - Học viện Hành chính và Quản trị công.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến, Giám đốc Học viện nhấn mạnh: “Xây dựng pháp luật là nhiệm vụ trọng yếu, thể hiện quyền lập pháp của Quốc hội và là phương thức cơ bản để thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng, góp phần hoàn thiện hệ thống chính trị và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.” Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh đổi mới, phát triển nhanh và hội nhập sâu rộng, yêu cầu đặt ra hiện nay là phải đổi mới mạnh mẽ quy trình xây dựng luật, để hoạt động lập pháp thực sự trở thành động lực kiến tạo phát triển, đáp ứng yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, minh bạch và phục vụ nhân dân.

PGS. TS. Nguyễn Bá Chiến  nêu ba định hướng lớn cần tập trung:

Thứ nhất, bảo đảm và tăng cường sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật, thể hiện rõ trong định hướng chính trị, trong tổ chức, cũng như trong thực hiện các nghị quyết của Đảng về Nhà nước pháp quyền.

Thứ hai, đổi mới tư duy xây dựng luật theo hướng kiến tạo phát triển, coi pháp luật không chỉ là công cụ điều chỉnh mà còn là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, khơi dậy và giải phóng các nguồn lực xã hội, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân; đồng thời, bảo đảm nguyên tắc dân chủ, công khai, minh bạch và tăng cường sự tham gia của người dân, doanh nghiệp trong toàn bộ quy trình lập pháp.

Thứ ba, hoàn thiện quy trình và cơ chế tổ chức xây dựng luật, chú trọng tính khoa học, hệ thống và khả thi của văn bản pháp luật; tăng cường trách nhiệm của các chủ thể tham gia, đồng thời ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích chính sách, đánh giá tác động, soạn thảo và thẩm tra luật nhằm nâng cao chất lượng và tính minh bạch của hoạt động lập pháp.

PGS.TS. Nguyễn Bá Chiến tin tưởng rằng, với tinh thần khoa học, dân chủ và trách nhiệm, Hội thảo sẽ là diễn đàn học thuật thiết thực, nơi các nhà nghiên cứu, nhà lập pháp và giảng viên cùng trao đổi, đề xuất giải pháp đổi mới có giá trị lý luận và thực tiễn cao, góp phần hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, hướng tới hệ thống pháp luật hiện đại, đồng bộ, khả thi và phục vụ phát triển bền vững của đất nước.

GS. Tania Groppi (Đại học Siena, Italia) mở đầu phiên thảo luận với phần trình bày về quy trình lập pháp lưỡng viện ở Italia, nhấn mạnh tính minh bạch, kiểm soát lẫn nhau và vai trò của Tổng thống trong việc bảo đảm tính hợp hiến của luật.

Theo bà, quy trình gồm năm bước cơ bản: (1) Đệ trình dự luật - có thể do Chính phủ, nghị sĩ, hội đồng vùng hoặc cử tri (từ 50.000 chữ ký) đề xuất; (2) Thẩm tra tại các ủy ban chuyên môn, nơi dự luật được xem xét, chỉnh lý và có thể được thông qua theo chế độ “ủy ban quyết định”; (3) Thảo luận và biểu quyết tại toàn viện, bảo đảm sự thống nhất giữa hai viện; (4) Ký của Tổng thống, người có quyền yêu cầu xem xét lại nếu phát hiện dấu hiệu vi hiến; (5) Công bố và có hiệu lực sau 15 ngày kể từ khi đăng trên Công báo.

GS. Tania Groppi nhấn mạnh, quy trình này thể hiện tính dân chủ, minh bạch và kiểm soát quyền lực trong hoạt động lập pháp - những kinh nghiệm hữu ích cho Việt Nam trong quá trình đổi mới quy trình xây dựng luật hiện nay.

Trong phần tham luận của mình, GS.TS. Phan Trung Lý nhấn mạnh, kinh nghiệm lập pháp của Italia mang lại nhiều bài học quý cho Việt Nam trong quá trình xây dựng hệ thống pháp luật minh bạch, dân chủ, hiệu quả và gần gũi với người dân.

Ông đề xuất bốn định hướng trọng tâm:

(1) Nâng cao vai trò thực chất của các Ủy ban thẩm tra của Quốc hội, bảo đảm luật được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học và phản biện sâu.

(2) Mở rộng quyền lập pháp cho đại biểu Quốc hội, các đoàn thể, tổ chức xã hội và người dân thông qua cơ chế kiến nghị luật bằng chữ ký.

(3) Thiết lập cơ chế đánh giá tác động sau ban hành, nhằm kịp thời điều chỉnh những quy định chưa phù hợp.

(4) Phân quyền mạnh hơn cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các ủy ban chuyên môn trong việc ban hành văn bản dưới luật, giúp tinh giản quy trình và giảm tải công việc cho các kỳ họp Quốc hội.

Từ thực tiễn công tác xây dựng pháp luật, PGS.TS. Lê Minh Thông nhận định rằng, mặc dù Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong hoàn thiện hệ thống pháp luật, song quy trình lập pháp hiện nay vẫn bộc lộ không ít hạn chế: hệ thống pháp luật còn cồng kềnh, chồng chéo, thiếu tính dự báo và tính khả thi; thậm chí có đạo luật vừa được ban hành đã phải sửa đổi.

Những bất cập này, theo ông, không chỉ làm giảm hiệu lực, hiệu quả điều chỉnh của pháp luật mà còn cản trở đổi mới sáng tạo và sự phát triển của quốc gia.

Từ đó, PGS.TS. Lê Minh Thông nhấn mạnh, yêu cầu cấp bách hiện nay không đơn thuần là sửa đổi một vài đạo luật riêng lẻ, mà là đổi mới toàn diện tư duy, quy trình và cơ chế làm luật. Pháp luật cần được nhìn nhận như công cụ kiến tạo phát triển, thay vì chỉ là phương tiện quản lý hành chính. Ông đề nghị chuyển mạnh từ tư duy “quản lý” sang tư duy “kiến tạo”, loại bỏ tư tưởng “không quản được thì cấm”, hướng tới một nền pháp luật năng động, hiệu quả, tạo môi trường thuận lợi và khuyến khích sáng tạo.

Tiếp nối nội dung này, PGS.TS. Đinh Dũng Sỹ tập trung phân tích những điểm mới trong quy trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là việc tăng cường lấy ý kiến đối tượng chịu tác động, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao vai trò thẩm định, thẩm tra. Ông nhấn mạnh, cần siết chặt quy trình soạn thảo, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, khả thi và minh bạch của văn bản pháp luật, coi đây là bước tiến quan trọng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

TS. Nguyễn Thị Kim Thoa trong phần tham luận tiếp theo đề cập đến vai trò của pháp luật trong bảo vệ người thực thi công vụ, khuyến khích tinh thần “dám nghĩ, dám làm” vì lợi ích công. Bà nhấn mạnh sự cần thiết của việc sửa đổi, bổ sung luật để phù hợp với thực tiễn, đồng thời đề xuất nghiên cứu kinh nghiệm của Đức trong xây dựng hệ thống pháp luật bảo đảm dân chủ, pháp quyền, nhưng vẫn khuyến khích đổi mới và sáng tạo - yếu tố nền tảng cho một nhà nước hiện đại và gần dân hơn.

Phát biểu kết luận, PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh, Trưởng khoa, Khoa Luật, trân trọng cảm ơn các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài Học viện đã gửi bài viết, tham luận và chia sẻ ý kiến sâu sắc, góp phần làm phong phú nội dung của Hội thảo. PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh khẳng định, các ý kiến, luận cứ và đề xuất từ Hội thảo là nguồn tư liệu khoa học quan trọng, giúp Khoa Luật tiếp tục đổi mới nội dung đào tạo, gắn lý luận với thực tiễn, đồng thời thúc đẩy nghiên cứu chuyên sâu về các vấn đề pháp lý trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số. PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh cũng bày tỏ mong muốn trong thời gian tới, Học viện và Khoa Luật sẽ tiếp tục nhận được sự hợp tác, đồng hành và hỗ trợ chuyên môn của các cơ quan, tổ chức, chuyên gia, qua đó góp phần thúc đẩy đổi mới toàn diện hoạt động nghiên cứu và giảng dạy pháp luật, đáp ứng yêu cầu của công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

 

Huy Tấn